امروز کمتر بتوان حوزه‌ای را یافت که هوش مصنوعی یا شاخه مطالعه و توسعه نرم‌افزار و دستگاه‌های هوشمند به آن وارد نشده باشد؛ هنر یکی از همین زمینه‌هاست و این مفهوم فناورانه حتی توانسته به خلق آثار هنری هم منجر شود.

خالق واژه هوش مصنوعی جان مکارتی John McCarthy است و از او به‌عنوان پدر علم و دانش تولید ماشین‌های هوشمند یاد می‌شود. اما ظهور این رشته علمی را دهه ۵۰ میلادی و زمانی عنوان می‌کنند که آلن تورینگ Alan Turing این سوال را مطرح کرد که آیا ماشین می‌تواند فکر کند؟

تورینگ در مقاله‌ای که در سال ۱۹۵۰ در نشریه ذهن Mind، موضوعی را طرح کرد که امروز آن را آزمون تورینگ می‌خوانند. پس از آن که تورینگ مساله اندیشیدن و آگاهی را برای ماشین مطرح کرد، این نظر در بسیاری از حلقه‌ها و مراکز علمی مطرح و به آن توجه شد. زمانی از هوش مصنوعی به‌عنوان هویت رفتارهای هوشمندانه یک ابزار مصنوعی یاد می شد اما امروز به یک اصطلاح عمومی‌تر پذیرفته شده که محاسبات هوشمندانه و ترکیبی (مرکب از مواد مصنوعی) را شامل می‌شود. مهندسی دانش، یادگیری ماشین دو بخش اصلی هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهند؛ مهندسی دانش بخش بزرگی از پژوهش‌های مورد نیاز هوش مصنوعی را تشکیل می‌دهد. ماشین‌ها در صورتی می‌توانند مانند انسان‌ها رفتار کنند که اطلاعات فراوانی از جهان اطراف خود داشته باشند. یادگیری ماشین نیز یکی دیگر از بخش‌های اصلی هوش مصنوعی است. آموزش به ماشین به شکل‌های گوناگونی دسته بندی شده است که ساده‌ترین راه برای یادگیری ماشین روش «آزمون و خطا» است.

گسترش علم سال‌هاست پای فناوری را به عرصه‌هایی باز کرده که پیشتر نمی‌شد سنخیت قابل توجهی با علم برای آنها قائل شد؛ هوش مصنوعی یکی از همین فناوری هاست که ورودش به هنر کم شگفتی نیافریده است.

هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یا AI فناوری و شاخه‌ای در علوم رایانه است که به مطالعه و توسعه نرم‌افزار و دستگاه‌های هوشمند می‌پردازد.

می‌کوشیم تنها گوشه‌ای از تأثیر فناوری هوش مصنوعی را در دنیای هنر کشف کنیم و بدانیم چگونه از قابلیت‌های عظیم الگوریتم‌های آموزش ماشین در هنر بهره گرفته می‌شود.

امروز هوش مصنوعی از مرحله خلق اثر هنری تا تخمین ارزش یا بازآفرینی آن با بسیاری فعالیت‌های مرتبط با هنر آمیخته است. امروز الگوریتم‌ها می‌توانند در سرودن شعر، خلق موسیقی و تابلوی نقاشی وارد شده و اثری را بیافرینند. سه فرانسوی از مجموعه «ابویس» (Obvious) که هدف اعضای آن کار روی هوش مصنوعی است، سال گذشته میلادی توانستند یک نقاشی پرتره را به کمک این فناوری خلق کنند. این نقاشی پرتره مردی متعلق به قرن ۱۸ بود که از بررسی اشتراکات ۱۵ هزار پرتره متعلق به قرن ۱۶ تا ۲۰ میلادی به تصویر درآمد. این نقاشی در حراجی ۲۵ اکتبر ۲۰۱۸ (۳ آبان ۹۷) در حراجی کریستیز (Christie’s ) در نیویورک ۴۳۲ هزار و ۵۰۰ دلار چکش خورد. در پایین تابلو نیز به جای امضا، الگوریتم مورد استفاده در خلق تابلو به چشم می خورد. ابویس از تعدادی دوست، هنرمند و پژوهشگر علاقه‌مند به مقوله هوش مصنوعی تشکیل شده است و یکی از اهداف آنان توضیح دستاوردهای این فناوری در زمینه هنر است. این گروه کشف شبکه‌های متقابل در یادگیری ماشینی را یکی از امکان‌های آزمودن این مساله می‌داند که آیا می‌توان مقوله خلاقیت را برای ماشین تعریف کرد.

نقاشی‌های گوگل به کمک فناوری یادگیری عمیق و تنوع بصری جهان به لطف اینترنت مثال‌های دیگری از تاثیر ورود هوش مصنوعی به دنیای هنرهای تجسمی محسوب می‌شود. بد نیست به تجربه رامبرانت آینده (The Next Rembrandt) هم که در سال ۲۰۱۶ توسط شرکت مایکروسافت ایجاد شد، اشاره‌ای بکنیم. نتیجه این فناوری تربیت یک ماشین به نقاشی با سبک نقاش بزرگ هلندی بود. هوش مصنوعی، حوزه ادبیات و شعر را هم از حضور خود بی‌نصیب نگذاشته است. این فناوری از بیش از ۱۰ هزار دستنوشته منتشر نشده استفاده کرده و توانسته نوشتن پاراگراف‌هایی کوتاه را از نقل‌ قول های واقعی فرابگیرد.

نمونه‌ای دیگر از ورود موفق هوش مصنوعی به هنرهفتم به الگوریتم بنجامین تعلق دارد. این سامانه هوش مصنوعی توسط گروهی از پژوهشگران دانشگاهی در آمریکا طراحی شد و با هدایت اسکار شارپ (Oscar Sharp) کارگردان انگلیسی و راس گودوین (Ross Goodwin) پژوهشگر عملیاتی شد. داده‌های اولیه این پژوهش را نیز فیلمنامه‌های ده‌ها فیلم و سریال علمی- تخیلی تشکیل دادند و به این ترتیب فیلم سانسپرینگ (Sunspring) خلق شد. داستان این فیلم کوتاه علمی-تخیلی تقریبا بدون دخالت انسانی نوشته شده است. هرچند که این فیلم نتوانست جوایز بین‌المللی را از آن خود کند اما شروع بدی هم نداشته است.

زمینه هنری دیگری که هوش مصنوعی راه خود را به آن گشوده، موسیقی است. امروز استارتاپ‌ها برنامه‌های متنوع ساخت موسیقی را ارائه می کنند. به طور مثال برنامه موزیک (Muzeek) که با همکاری یک تاجر طراحی شد قادر است تا بر اساس معیارهایی چون سبک، طول زمان و ساختار موسیقایی اثری آهنگین خلق کند.

از سوی دیگر، آزمایشگاه علوم کامپیوتر سونی (CSL) نیز به کمک الگوریتمی با نام فالو ماشینز (Flow Machines) اثری موسیقایی با الهام از آثار گروه بیتلز (Beatles) را خلق کرد؛ این قطعه از تحلیل یک‌هزار و ۳۰۰ بخش استخراج شده از آثار بیتلز و گروه‌های مشابه آن برای انتقال بهتر سبک به محاسبات و کپی کردن آن تهیه شد. در نهایت هم می‌توان به آلبومی از ترین ساترن (Taryn Southern) با عنوان من هوش مصنوعی هستم (I am IA) اشاره کرد که کاملا به کمک هوش مصنوعی خلق شده است.

یکی دیگر از موارد کاربرد هوش مصنوعی در هنر، استفاده از این فناوری برای ارزیابی امضا و اصالت یک اثر هنری است. برخی از فناوری ها از جمله شبکه‌های ترافعی تولیدی (GAN) یا یک بخش از الگوریتم‌های هوش مصنوعی هستند که در یادگیری بدون نظارت استفاده و توسط یک سیستم با دو شبکه عصبی اجرا می‌شوند. یکی از شبکه‌ها تصویر را تحلیل می‌کند و دیگری هم‌زمان با کمک داده‌هایی از ویژگی‌های کار هنرمند به این مساله می پردازد که آیا تصویر به هنرمند تعلق دارد یا خیر. به این ترتیب با بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های تکنیکی هوش مصنوعی قادر خواهد بود ما را در ارزیابی اصالت یک اثر هنری کمک کند.   یکی دیگر از کاربردهای فناوری هوش مصنوعی در هنر، استفاده از آن در بازسازی آثار هنری آسیب‌دیده است. به این ترتیب که شبکه‌های عصبی با بررسی بخش‌های باقی مانده از یک اثر می‌تواند سبک کار هنرمند را تشخیص داده و بر اساس آن بخش‌های از میان رفته را به شبیه‌ترین شکل ممکن، بازسازی کنند.

جدای از همه آنچه در این مطلب گفته شد یادآوری این مساله خالی از لطف نیست که هوش مصنوعی چیزی جز تعدادی الگوریتم مرتبط با فراگیری ماشینی نیست؛ هنوز و تا این لحظه هوش مصنوعی نتوانسته اثری را حاوی خلاقیت انسانی خلق و ارائه کند.

 حسن روحانی رئیس جمهور در نشست شورای عالی مسکن در دوشنبه ۲ دی ماه اعلام کرد: در طرح ملی مسکن با فرمول مشارکتی، دولت زمین رایگان و امکانات لازم را در اختیار مشارکت‌کننده و توسعه‌گر قرار می‌دهد و با تسهیل در فرایند صدور مجوزها، به تسریع در اجرا کمک می‌کند تا در مدت زمان کمتری واحدهای مسکونی ساخته شوند.

این اظهار نظر رئیس جمهور در حالی است که یک هفته قبل از آن در ۲۳ آذر ماه محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در همایش مدیران قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء که به مناسبت سی‌امین سالگرد تأسیس این قرارگاه برگزار شده بود، اظهار داشت: ما نذر نداریم که زمین بدهیم تا عده‌ای کسب و کار کنند. زمین دولتی را واگذار می‌کنیم تا برای جامعه هدف ما، یعنی اقشار متوسط و ضعیف کشور مسکن ایجاد شود. ما نیاز به خانه سازی انبوه داریم.

پیش از این نیز بارها معاونان مختلف مَسکنی وزیر راه و شهرسازی در اظهارات متعددی در خصوص اخذ هزینه زمین از ثبت نام کنندگان در طرح ملی مسکن، درباره زمان و نحوه دریافت قیمت زمین در این طرح اظهار نظر کرده بودند که به سردرگمی مردم و متقاضیان ثبت نام در برنامه اقدام ملی مسکن منجر شده بود.

علی نبیان معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان ملی زمین و مسکن در نشست خبری در شهریور ماه امسال درباره واگذاری زمین به انبوه سازان گفته بود: دولت اراضی را به انبوه سازان در طرح‌های مشارکتی واگذار کرده و سپس در پایان اتمام ساخت و ساز، بر اساس میزان سرمایه گذاری بخش خصوصی، واحدهای ساخته شده میان دولت و سرمایه گذار تقسیم می‌شود. پس از آن نیز وزارت راه و شهرسازی و انبوه ساز هر کدام به طور جداگانه اقدام به فروش واحدهای ساخته شده خواهند کرد. هزینه زمین نیز بر اساس نرخ کارشناسی از خریدار دریافت خواهد شد.

حبیب الله طاهرخانی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید نیز در حاشیه بازدید از متروی شهر جدید هشتگرد از تقسیم واحدهای مسکونی ساخته شده در اراضی شهرهای جدید میان سرمایه‌گذار و شرکت عمران شهرهای جدید پس از واگذاری زمین‌ها به سازنده خبر داد و گفت: نهایتاً این واحدها بر اساس قیمت تمام شده شامل «هزینه کارشناسی زمین و قیمت ساخت و ساز» به فروش رسیده و دولت سودی از متقاضیان دریافت نخواهد کرد.

محمود محمودزاده معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی نیز در خصوص نحوه دریافت زمین از متقاضیان در نشست خبری ۱۸ آبان گفت: در این طرح (طرح ملی مسکن) اراضی مانند طرح مسکن مهر هم به صورت اجاره به شرط تملیکِ ۹۹ ساله به متقاضی داده می‌شود و هم در روش‌های مشارکتی، قیمت زمین در پایان ساخت و ساز از متقاضیان دریافت خواهد شد.

معاون مسکن وزیر راه: قرار نیست در طرح ملی مسکن زمین رایگان باشد

محمود محمودزاده معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی در گفت‌وگو با درباره اظهارات رئیس جمهور در نشست شورای عالی مسکن در خصوص اعطای زمین رایگان اظهار داشت: نظر رئیس جمهور این است که در پروژه‌های مشارکتی، وزارت راه و شهرسازی زمین را به رایگان در اختیار سازنده قرار دهد و سپس سهم خود را از واحدها بردارید؛ اما در هنگام آغاز به ساخت، پولی از سازنده دریافت نشود.

وی ادامه داد: ما هم قرار است همین کار کار را کنیم و در پروژه‌های مشارکتی پولی از سازنده بابت زمین دریافت نمی‌کنیم؛ البته این رایگان بودن زمین، به این مفهوم نیست که تا آخر اجرای برنامه، اقدام ملی و هنگام واگذاری به متقاضیان نیز زمین همچنان رایگان باشد؛ از آنجایی که بخشی از طرح اقدام ملی مشارکتی است و در حال حاضر در برخی کلانشهرها و شهرهای جدید، این پروژه‌های مشارکتی در حال ساخت است، واحدهای مسکونی که از طریق مشارکتی احداث می‌شوند، در فازهای بعدی اجرای طرح ملی و زمانی که تعیین سهم میان سازنده و دولت صورت گرفت، واحدهای مسکونی مذکور قابل ارائه به متقاضیان خواهد بود.

محمودزاده تصریح کرد: منظور رئیس جمهور نیز از واگذاری زمین رایگان برای طرح ملی مسکن، همان واگذاری اولیه است که پولی به عنوان هزینه زمین از سازنده دریافت نشود.

وی یادآور شد: این رایگان بودن زمین به مصرف کننده نهایی منتقل نخواهد شد. بلکه وقتی سازنده، عملیات ساخت و ساز را به پایان رساند، سهم دولت را می‌دهد و به ازای سرمایه گذاری‌ای که داشته، از واحدهای مسکونی ساخته شده برمی دارد.

به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، سازنده‌ای که بخواهد ساخت و ساز کند، باید ابتدائا بخش مهمی از سرمایه خود را به خرید زمین اختصاص دهد؛ اما در طرح ملی مسکن در پروژه‌های مشارکتی، لازم نیست سازنده این هزینه را انجام دهد؛ بلکه آن را در ساخت مصرف می‌کند؛ بعد که پروژه تمام شد، به نسبت ارزش سرمایه گذاری سازنده (هزینه ساخت) و مالک زمین (دولت)، تقسیم سهم صورت می‌گیرد؛ اگر زمین گران قیمت باشد، سهم دولت بیشتر می‌شود ولی هر چه قدر زمین ارزان‌تر باشد، سهم سرمایه‌گذار از تعداد واحدهای مسکونیِ ساخته شده، بیشتر خواهد بود.

معنی رایگان بودن زمین طرح ملی مسکن در اظهارت رئیس جمهور

 کارشناسان اقتصاد مسکن معتقدند برآیند این اظهارات به معنی احتمال دریافت هزینه زمین در طرح ملی مسکن به صورت قیمت تمام شده از متقاضی است؛ به عبارت دیگر، روحانی در سخنرانی خود اگرچه از ارائه رایگان زمین سخن به میان آورده است، اما تمام مطلب، آن چیزی نیست که روحانی می‌گوید؛ بلکه روش ساخت و ساز مشارکتی به این گونه است که در مرحله اول زمین رایگان در اختیار سازنده قرار می‌گیرد ولی در مرحله اتمام ساخت و ساز و آغاز واگذاری‌ها، هزینه زمین نیز در کنار هزینه تمام شده ساخت و ساز از متقاضی دریافت خواهد شد.